Mark Rutte moet als ‘wendbare havik’ de NAVO wapenen tegen Rusland

21 juni 2024
Vandaag om
17:30

Na 14 jaar als premier verlaat Mark Rutte de Nederlandse politiek om aan de slag te gaan als NAVO-chef. Zijn aanstelling komt op een beslissend moment voor de alliantie, die onder druk staat. Tegenover de Russische agressie is de rol van wendbare havik op Ruttes lijf geschreven.

Brussel, afgelopen maandag. De leiders van de 27 Europese lidstaten komen samen voor een informeel diner om de laatste knopen door te hakken over de verdeling van de topfuncties bij de Europese Unie. Om middernacht meldt raadsvoorzitter Charles Michel dat de puzzel nog niet is gelegd en dat de onderhandelingen voortduren. Toch wordt die avond één benoeming beklonken, weliswaar buiten het EU-kader: Mark Rutte heeft uitzicht op zijn droomjob van secretaris-generaal van de NAVO.

De doorbraak kwam nadat de Nederlandse premier in de marge van de Brusselse ontmoeting zijn Hongaarse collega Viktor Orbán even apart had genomen. Hongarije verzette zich, samen met Roemenië en Slovakije, al maanden tegen de benoeming van Rutte. Die kon alleen maar aan de slag bij de NAVO als hij de steun van alle 32 lidstaten had. Rutte besefte dat hij in de eerste plaats Orbán moest overtuigen. Als die zijn verzet staakte, zouden de Roemenen en de Slovaken snel volgen, was de inschatting.

De essentie

• Mark Rutte slaagde er deze week in alle 32 landen van de NAVO achter zijn kandidatuur voor secretaris-generaal te scharen.
• Hij volgt Jens Stoltenberg op, die na tien jaar afzwaait.
• Rutte krijgt de taak de samenhang tussen de lidstaten op te krikken. Een andere grote uitdaging wordt de mogelijke terugkeer van Donald Trump als Amerikaans president.

Orbán had nog een eitje te pellen met Rutte, die in 2021 felle kritiek had geuit op de Hongaarse antiholebiwet. ‘Onacceptabel’, zei Rutte toen, en hij vroeg zich af of Hongarije nog wel een plek in de EU verdiende. Begin juni had Orbán excuses geëist, maar daar kwam hij maandagavond niet meer op terug. Wel kreeg hij de garantie dat Hongarije geen militaire steun aan Oekraïne moet leveren. Dat was voldoende om zijn veto in te trekken. Even later gaven Slovakije en Roemenië hun verzet ook op.

Obstakels opgeruimd

Daarmee had Rutte alle obstakels opgeruimd om op 1 oktober Jens Stoltenberg op te volgen. Die zwaait na exact tien jaar af als NAVO-chef. Rutte komt op een beslissend moment aan het roer te staan van de alliantie. Ruim twee jaar na de Russische invasie in Oekraïne is het de vraag in welke richting de oorlog – het grootste conflict op Europese bodem sinds 1945 – evolueert. Het is aan Rutte om alle bondgenoten op één lijn te houden over de noodzakelijke steun aan de Oekraïners.

Lees meer

Jarige NAVO zal blik niet enkel op Rusland gericht kunnen houden

Het is in dat opzicht uitkijken wat de Amerikaanse presidentsverkiezingen begin november opleveren. Donald Trump maakt volgens de peilingen een goede kans om na vier jaar afwezigheid zijn rentree te maken in het Witte Huis. Dat vooruitzicht doet heel wat Europese leiders al nerveus schuifelen. Zij vrezen opnieuw te moeten afrekenen met een wispelturige Amerikaanse president die eerder al kritisch was over de NAVO en weinig animo toont om Oekraïne te steunen.

Stop met zagen en klagen over Trump. We moeten samenwerken met om het even wie op de dansvloer verschijnt.

Rutte liet al duidelijk blijken dat hij geen deel uitmaakt van de pessimistische club. ‘Stop met zagen en klagen over Trump’, zei hij in februari op de Veiligheidsconferentie van München. ‘We moeten samenwerken met om het even wie op de dansvloer verschijnt.’ De boodschap paste duidelijk in de koers die Rutte volgde tijdens het presidentschap van Trump. Hij stoorde zich niet te veel aan het gebral van de president en probeerde van Nederland de geprefereerde EU-partner te maken van de VS, zeker na de brexit.

Een nuttige leraar

Zijn passage op de conferentie in München – een jaarlijkse hoogmis van diplomaten, politici en militairen – maakte deel uit van de campagne die Rutte het afgelopen jaar voerde voor zijn NAVO-kandidatuur. Nochtans had hij in een radio-interview aangekondigd dat hij niet ging lobbyen voor de functie. ‘Ik ga in ieder geval geen campagne voeren’, zei hij toen. Waarop Rutte niet veel later de wereld rondtrok en meer zoete broodjes bakte dan een industriële banketbakkerij.

‘Ik ga in ieder geval geen campagne voeren’, zei Rutte vorig jaar. Waarop hij de wereld rondtrok en meer zoete broodjes bakte dan een industriële banketbakkerij.

Het hielp natuurlijk dat Rutte de handen vrij had. Zijn regering was op 7 juli 2023 ten val gekomen en enkele dagen later verraste hij door zijn politieke afscheid aan te kondigen. Na vier regeringen en 14 jaar als premier vond hij het tijd voor iets anders. De beslissing was een plotse ingeving, zei Rutte. Zelf had hij zijn toekomst al jaren geleden uitgetekend: na de politiek zou hij zichzelf ‘nuttig maken’ als leraar. Rutte geeft al jarenlang een keer per week les op een middelbare school in Den Haag.

Al snel na zijn beslissing werd echter aan Ruttes mouw getrokken om Stoltenberg op te volgen. Diens termijn was al een paar keer verlengd wegens de oorlog in Oekraïne, maar de Noor wil terug naar eigen land. De Amerikaanse president Joe Biden had al laten verstaan dat hij zijn oog had laten vallen op Rutte. Die hield echter de boot af, want er viel weinig eer te behalen met de functie. ‘Je bent meer secretaris dan generaal’, zei hij herhaaldelijk tegen intimi.

De Amerikaanse steun kwam niet uit de lucht vallen. Rutte hield als premier vast aan de traditionele pro-Amerikaanse koers, ongeacht welke president aan de macht was in Washington. Bovendien was Nederland een van de vroege slachtoffers van de Russische agressie. Pro-Russische strijders schoten in juli 2014 boven Oekraïne een passagiersvliegtuig neer waarbij 298 doden vielen, onder wie 196 Nederlanders.

Door de ramp stond Rutte sinds 2022 op de barricaden om steun te ronselen voor Oekraïne, bijvoorbeeld door al vroeg de schouders te zetten onder de levering van F-16’s en de forcing te voeren over het sturen van extra luchtafweer. ‘Dit is misschien een oorlog op Oekraïens grondgebied, maar het is niet een oorlog van Oekraïne alleen’, zei Rutte vorig jaar. ‘Onze gezamenlijke waarden staan ook op het spel.’ Die combattieve houding leverde hem extra punten op bij de Amerikanen.

Ideologische souplesse

Ondanks zijn aanvankelijke aarzeling begon de ambitie vorige zomer te knagen en praatte Rutte steeds openlijker over een mogelijke internationale functie. Met 14 jaar op de teller was hij inmiddels een van de oudgedienden in de Europese en internationale politiek. Rutte had stevig geïnvesteerd in het uitbouwen van een netwerk. Bovendien schoot hij uitstekend op met de meeste collega’s die, anders dan de Nederlanders, zijn ideologische souplesse en bereidheid tot compromissen weten te appreciëren.

Lees meer

Estse premier Kallas: ‘Europa moet Poetin bang maken, niet omgekeerd’

Eind oktober liet hij voor het eerst doorschemeren naar de topfunctie bij de NAVO te hengelen. In een interview sprak hij van ‘een leuke baan’. ‘Als het mijn kant oprolt, dan zeg ik misschien ja.’ Als premier van een regering in lopende zaken trok Rutte zich nog weinig aan van het politieke gewoel in Den Haag. Bovendien vonden op 22 november de verkiezingen voor de Tweede Kamer plaats en stond zijn naam voor het eerst in ruim 20 jaar niet meer op de kandidatenlijst van de liberale VVD.

Rutte was almaar vaker in het buitenland te vinden en wist al snel de grootste landen, zoals Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, achter zijn kandidatuur te krijgen. De VS wilden vaart zetten achter de machtswisseling en mikten op eind maart om Rutte op het schild te hijsen. Daarmee wou Washington vooral vermijden dat de benoeming van de NAVO-chef beïnvloed zou worden door de verdeling van de Europese topfuncties na de verkiezingen van begin juni.

De zoveelste West-Europeaan

Centraal- en Oost-Europese landen klaagden dat de leiding van de NAVO opnieuw in handen komt van een West-Europeaan. Maar de kandidatuur van de Roemeense president Klaus Iohannis maakte geen schijn van kans.

Maar dan doken de obstakels op. Enkele Centraal- en Oost-Europese landen maakten bezwaar tegen de benoeming van de zoveelste West-Europeaan als baas van de NAVO. Roemenië schoof daarom president Klaus Iohannis naar voren als uitdager, maar het was al snel duidelijk dat hij geen schijn van kans maakte. De Estse premier Kaja Kallas, die ook kandidaat was, wordt inmiddels getipt als nieuwe hoge vertegenwoordiger voor het buitenlands beleid van de EU.

Voor Rutte komt de verhuizing van Den Haag naar Brussel op een geschikt moment. Hij is bezig aan zijn laatste dagen als demissionair premier. Op 2 juli staat de nieuwe rechtse regering op het bordes bij koning Willem-Alexander. Daarna heeft hij tijd om zich in te werken in zijn nieuwe rol. Om het feest voor Rutte compleet te maken, kwam deze week het nieuws dat Nederland dit jaar voor het eerst de afgesproken 2 procent van zijn bruto binnenlands product aan defensie uitgeeft.