Neem nou alsjeblieft eindelijk de klimaatcrisis serieus

cc-foto: Mariano Mantel

Talloze mensen zijn de afgelopen weken slachtoffer geworden van meerdere grote natuurrampen in Noord-Amerika en in Noordwest-Europa, waaronder in Limburg. Deze rampen hebben grote gebieden verwoest, talloze huizen van de kaart geveegd, en bij elkaar honderden als niet over de duizend mensen hun leven gekost.

Ik kan mij niet voorstellen hoe ernstig dit voor de getroffenen moet zijn, en ik leef zeer met hen mee. Bij mezelf voel ik echter één emotie boven alles: woede. Ik ben woest omdat dit de rampen zijn waar al decennia voor wordt gewaarschuwd, en waar structureel en bewust niet genoeg tegen is gedaan. Dankzij gebrekkig klimaatbeleid waren deze rampen geen kwestie van of, maar van wanneer. De klimaatcrisis is hier en laat zich met deze rampen glashelder zien. We kunnen echt niet langer meer wegkijken.

De hittegolven in Noord-Amerika
Laat me beginnen bij de situaties in kwestie, beginnende in Noord-Amerika. Meerdere weken werden gebieden in het westen van Canada en het noordwesten van de Verenigde Staten geteisterd door ondraaglijke hittegolven. We hebben het over temperaturen die consequent de 40 raakten. In Death Valley werd zelfs een temperatuur van 54 graden gemeten. Als die meting klopt, dan is dat de heetst gemeten temperatuur op Aarde ooit. Deze extreme temperaturen hebben geleid tot wijd verspreide bosbranden: in de Canadese provincie British Columbia woedden er meer dan 300. Meerdere dorpen zijn met de grond gelijk gemaakt. Veel grotere gebieden waren totaal ontregeld in pogingen om de hitte het hoofd te bieden.

Nog ernstiger is het verlies van mensenlevens. Op 2 juli werd gesproken over 600 slachtoffers. Dat aantal zal nu waarschijnlijk nog hoger liggen. In British Columbia rapporteerden de hulpdiensten dat er drie keer zoveel mensen zijn overleden als normaal.

Venlo met blik op Blerck, 16 juli 2021 | cc-foto: Jenske

De waterramp in Limburg, België en Duitsland
De ramp die wij echter allemaal in ons hoofd hebben is natuurlijk de waterramp in Limburg en gebieden van België en Duitsland. De beelden in het nieuws en op sociale media spreken haast al voor zich. De Maas heeft nog nooit zo hoog gestaan. Volgens een woordvoerder van de veiligheidsregio is het ‘net geen doemscenario’. Venlo is geëvacueerd omdat de waterstand in de Maas nog steeds verder kan stijgen. De dijk bij Meerssen is doorgebroken, waardoor mensen in vier woonplaatsen onmiddellijk moesten vluchten. In België zijn er problemen met het drinkwater en zitten 21.000 mensen zonder stroom. In Duitsland zitten ruim 100.000 mensen zonder stroom. Talloze huizen zijn verwoest.

Ook hier blijft het niet bij materiële schade. In Duitsland en België zijn gezamenlijk al meer dan 120 doden gevallen. Ten tijde van schrijven zijn er in Nederland nog geen doden gevallen, maar duizenden mensen zijn geëvacueerd – waaronder mensen uit ziekenhuizen in kritieke toestand.

Laat ik allereerst nogmaals voorop stellen: mijn gedachten zijn bij de nabestaanden van iedereen die hun leven hebben verloren in deze rampen. De pijn die deze mensen moeten voelen is niet te beschrijven. Ik hoop dat iedereen die hun huis heeft verloren of van wie het huis flink is beschadigd alle hulp krijgt die nodig is, en dat allen die een dierbare zijn verloren de nodige tijd, ruimte en hulp krijgen om dit te verwerken. Ik wil ook mijn enorme dank uiten aan alle militairen, nooddiensten, hulpverleners en alle andere mensen die meehelpen en hebben geholpen met het bestrijden van deze rampen en het redden en ondersteunen van de getroffen mensen.

We moeten echter erkennen dat er voor deze rampen een heldere oorzaak is: klimaatverandering. We kunnen er niet omheen. Deze rampen zijn directe gevolgen van de klimaatcrisis.

De klimaatcrisis toont diens aard
De kans op hittegolven als die van de afgelopen weken in Noord-Amerika is volgens onderzoekers door de klimaatcrisis 150 keer zo groot geworden. Binnen de modellen gebaseerd op het oorspronkelijke klimaat in Noord-Amerika was de kans op temperaturen van 50 graden praktisch nul. Toch is nu in één klap de 54 graden bereikt. Deze dodelijke temperaturen en hittegolven waren ooit slechts hypothetisch. Nu zijn ze de realiteit geworden. Deze hittegolven zijn onvoorspelbaar, en ze zullen ook steeds langer en hardnekkiger worden dan voorheen.

Dit is ook niet beperkt tot Noord-Amerika. Slechts twee jaar terug werden in Nederland voor het eerst temperaturen boven de 40 gemeten, waardoor in het hele land code oranje afgekondigd moest worden. Dit record was ook geen uitzondering: Weer.nl stelt dat er deze eeuw 10 keer(!) zoveel warmterecords zijn verbroken als kouderecords.

Ook de waterramp die we nu in Limburg zien houdt direct verband met de klimaatcrisis. Het KNMI kopt: ‘Het regent nu harder in Zuid-Limburg door klimaatverandering’. Omdat door klimaatverandering de lucht warmer en vochtiger is, blijft het gemiddeld langer regenen en zit er meer regen in de lucht. De kans op extreem weer als dit neemt daardoor toe. Volgens de NOS stellen weerkundigen ook dat dat door klimaatverandering dit soort extreem weer vaker voor gaat komen. Dit is overigens niets nieuws: klimaatwetenschappers roepen al jaren en jaren dat dit eraan zit te komen. Duitse politici hebben het zelfs openlijk erkend: deze ramp is het gevolg van klimaatverandering.

Honderden mensen hebben de afgelopen weken hun leven verloren aan deze rampen. Dit vult mij met rouw, maar nog meer met woede. Deze rampen hadden voorkomen kunnen worden, of op zijn minst minder ernstig kunnen zijn. Al decennia roepen wetenschappers, klimaatexperts, organisaties en burgers dat dit de risico’s zijn van klimaatverandering. Dat dit soort rampen vaker voor zullen komen en heftiger van aard zullen zijn als de klimaatcrisis niet goed wordt aangepakt. Dat effectief klimaatbeleid nodig is en een absolute prioriteit zou moeten zijn. Maar de politiek luisterde niet. Effectief klimaatbeleid wordt al jarenlang vooruitgeschoven, genegeerd, weggeduwd en afgeschaald. Nu merken we de gevolgen. Over het klimaat werd vaak wel gezegd dat het 5 voor 12 is, maar het is nu echt officieel 12 uur. De tijd is op.

De niet gehaalde klimaatdoelen
De rechter deed in 2015, in de eerste klimaatzaak aangespannen door Urgenda, al een glasheldere uitspraak: in 2020 moet de CO2 uitstoot met 25% zijn verminderd ten opzichte van 1990. Alleen al het feit dat de Staat tegen dit vonnis in beroep ging laat zien dat ze de crisis niet serieus neemt. Toch werd in 2019 het vonnis door de Hoge Raad nog eens bevestigd: 25% vermindering van de uitstoot is nodig. Dat is niet gelukt. In 2020 was de CO2-uitstoot slechts met 24,5% verminderd. Houd er rekening mee dat dit ook nog eens in het coronajaar was. Dit was het jaar dat massaal vliegtuigen aan de grond bleven, kantoren leeg bleven en auto’s bleven staan. Het demissionaire kabinet is nu keihard bezig om zoveel mogelijk van die dingen weer aan de gang te krijgen, waardoor in 2021 en 2022 de netto uitstootreductie naar alle waarschijnlijkheid nog flink lager zal liggen.

Klap op de vuurpijl waren toch wel de woorden van demissionair staatssecretaris Dilan Yeşilgöz-Zegerius (VVD). Vorige week nog noemde zij het halen van deze wettelijk opgelegde doelen ‘geen halszaak’. Zij stelt dat klimaatdoelen op de lange termijn belangrijker zijn. Deze houding van het demissionair kabinet is toch wel het toppunt van minachting voor de rechtsstaat, het klimaat, de toekomst en alle mensen die nu door de effecten van de klimaatcrisis getroffen worden en zullen worden.

Dat een reductie van de CO2 uitstoot nodig is, was ook voor het eerste vonnis in de Urgenda-zaak in 2015 al lang en breed bekend. Als de kabinetten Rutte II en Rutte III het vonnis in 2015 serieus hadden genomen hadden de doelen ook prima gehaald kunnen worden. Maar nee, de doelen zijn niet gehaald en het demissionaire kabinet kijkt liever naar ‘de lange termijn’. Toen de gemiste doelen werden gesteld waren die al vrij lange termijn. Als de regering eerder naar wetenschappers en experts had geluisterd, dan hadden die doelen toentertijd met gemak lange termijn kunnen zijn.

Als je dan toch kijkt naar die langere termijn, zelfs dan zijn we op koers om dat ook niet te gaan halen. Energie-experts zeiden tegen NU.nl dat we ‘te veel op de rem trappen’ om in 2030 de beoogde 49 procent CO2-reductie te behalen. Nog steeds wordt er te veel geharreward over details in plaats van dat een doeltreffend beleid wordt doorgevoerd. Met andere woorden: zolang er niets veranderd zitten we in 2030 met exact dezelfde situatie als nu, behalve dat de gevolgen van de klimaatcrisis dan nog vele malen heftiger zullen zijn. Sowieso is het streven van 49% frappant, aangezien de EU intussen het streefcijfer al omhoog heeft gegooid naar 55%. Volgens de UN Environment Programme is dat overigens wereldwijd slechts het minimale vereiste om niet boven de 1,5 graden opwarming uit te komen.

Vind je het gek dat veel mensen er geen vertrouwen in hebben dat de doelen gehaald gaan worden? De regering bleef uitstellen totdat de doelen gemist waren, mensen aan het lijntje houdend met mooie praatjes dat de doelen gehaald zouden worden, en verlegt nu de focus naar de volgende doelen. Zolang de regering niet inziet hoe essentieel dit is, zullen ze dat riedeltje waarschijnlijk blijven herhalen totdat heel Nederland onder water ligt. De crisis voltrekt zich nu al. We hebben allang geen tijd meer voor ‘de lange termijn’.

De toekomst belooft nog weinig
Er zijn wel positieve ontwikkelingen hier en daar, maar zelfs daar zitten flinke haken en ogen aan. Zo presenteerde de Europese Commissie een paar dagen terug een concreet plan om de uitstoot in de EU in 2030 met 55% te beperken en in 2050 klimaatneutraal te worden. Dat klinkt mooi, maar gaat het werken? Binnen de Europese politiek is er breed gedragen kritiek op de plannen, die de kosten oneerlijk zouden verdelen en te veel lasten bij de burgers zouden neerleggen. De invoering van de plannen gaat waarschijnlijk ook nog jaren van onderhandelen kosten, waardoor landen nog jaren niets hoeven te doen voordat deze plannen wet worden. Daarmee wordt de kans dat de doelen gehaald worden nog kleiner.

Eerlijkheid van het klimaatbeleid is overigens ook iets waar Nederland zelf mee worstelt. Het Planbureau voor de Leefomgeving concludeerde in een rapport dat een paar dagen terug verscheen dat grootvervuilers zoals de zware industrie veel minder betalen voor hun uitstoot dan burgers, en de landbouw en de luchtvaart nagenoeg niets hoeven bij te dragen voor de schade die zij aanrichten. Vind je het gek dat daar niets verandert en dat burgers dat oneerlijk vinden?

Intussen zien we de schade wereldwijd alleen maar verder toenemen. Een paar dagen terug kopte Joop nog dat de Amazone zoveel is beschadigd dat het nu meer CO2 uitstoot dan het opneemt – in grote delen door aangestoken bosbranden, zodat de grond gebruikt kan worden voor landbouw. En hoewel het bewind van de extreemrechtse Braziliaanse overheid dat toestaat, zijn het onder andere de Nederlandse en Europese landbouwpraktijken die dat systeem in stand houden.

Wanneer komt er nou eindelijk verandering?
Met sommige van deze punten voel ik me alsof ik in de herhaling val. Ik wordt er eerlijk gezegd een beetje hopeloos van. Niets van deze al dingen is onbekend. Soms voelt het alsof er niets meer te zeggen is over de effecten van de klimaatcrisis dat niet al is gezegd. Waarom werd en wordt er dan toch niets mee gedaan?

De huidige politiek kan en mag niet wegkomen met praatjes dat dit soort rampen onvermijdelijk zijn en dat ze er niets aan kunnen doen. Wetenschappers waarschuwen al decennia voor precies dit. Burgers zijn massaal de straten opgegaan en blijven zich nog steeds onverbiddelijk uitspreken. We wisten dat dit de gevolgen van klimaatverandering zijn, en dat door de klimaatcrisis dit soort rampen nog veel vaker gaan voorkomen en nog heftiger van aard zullen worden. De regering heeft er niets mee gedaan, want zaken als de economie, de belangen van multinationals en de volgende verkiezingen waren belangrijker.

Zouden deze rampen dan eindelijk een wake-up call kunnen zijn? Zou de noodzaak van serieus klimaatbeleid nu eindelijk doordringen tot de politiek, zowel in Nederland als in de rest van de wereld? Ik hoop het, maar ik durf er niet vanuit te gaan. Deze twee rampen zijn slechts twee voorbeelden van talloze rampen en andere problemen die we nu al in de wereld zien als gevolg van de klimaatcrisis. Analyses lopen enorm uiteen, maar een recent onderzoek stelt dat de gevolgen van de klimaatcrisis op het moment verband kunnen houden met de dood van tot wel 5 miljoen mensen per jaar. Zolang er niets verandert zal dat aantal alleen maar blijven groeien, en zullen dit soort rampen steeds vaker en steeds heftiger voorkomen.

Op dit punt voelt het haast afgezaagd om het nog eens te vragen, maar politiek, luister toch alsjeblieft naar wetenschappers! Luister toch naar de rechter en doe jullie plicht! Neem deze crisis serieus en behandel het als een crisis! Hoeveel zichtbaarder dan dit moeten de gevolgen van de klimaatcrisis nog worden? Als deze rampen geen omslag betekenen binnen de Nederlandse politiek, dan zal niets dat doen. En mensen: spreek je uit. Laat van je horen, nu nog harder dan ooit. Het enige dat we vragen is een leefbare wereld. Een wereld waar dit soort rampen een gewone realiteit worden, is dat niet.

Het Nationaal Rampenfonds heeft Giro 777 opengezet voor steun aan de getroffen mensen in Limburg. Elke bijdrage helpt. Meer informatie: https://nationaalrampenfonds.nl/