Opinie | Wanneer volgt de echte reparatie van het ‘AOW-gat’ van Surinaamse Nederlanders?

Ze hebben nooit ergens anders gewoond dan in het Koninkrijk der Nederlanden. Ze hebben nooit een ander paspoort gehad dan het Nederlandse. Ze hebben in de les topografie de rivieren in Gelderland uit hun hoofd geleerd. Ze zijn ergens in hun leven de Atlantische Oceaan overgestoken en hebben hier, in het Europese deel van het Koninkrijk, hun leven voortgezet. Dit zijn mensen die hun oude dag doorbrengen in Nederland, maar geen volledige AOW-uitkering ontvangen.

Franca van Hooren en Eline Westra zijn respectievelijk universitair hoofddocent en promovendus politicologie, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.

We hebben het hier over een groep van circa 38.000 Nederlanders van Surinaamse afkomst die voor de Surinaamse onafhankelijkheid in 1975 naar Nederland kwam. Volledig recht op AOW heeft slechts diegene die voorafgaand aan de AOW-gerechtigde leeftijd vijftig jaar aaneengesloten in het Europees deel van Nederland heeft gewoond. In de jaren dat zij nog in het Surinaamse deel van het Koninkrijk der Nederlanden woonden, bouwden Surinaamse Nederlanders dus geen AOW op. Zij hebben hierdoor een ‘AOW-gat’ van tot wel honderden euro’s per maand. Iemand van 80 die in 1975 van Suriname naar Nederland kwam, liep hierdoor bijvoorbeeld in haar leven al zo’n 70.000 euro mis. Ter compensatie biedt de Nederlandse regering nu een eenmalig bedrag dat waarschijnlijk rond de 5.000 euro zal liggen. Een goed gebaar, stellen wij, maar geen echte reparatie.

‘Gewoon’ buitenland

Met dit besluit blijft nog steeds een onderscheid bestaan tussen ouderen die altijd in het Europese deel van het Nederlands Koninkrijk hebben gewoond, en ouderen die aan de andere kant van de oceaan hun eerste levensjaren hebben doorgebracht. Het is daarmee in feite een voortzetting van de hiërarchie die tijdens het kolonialisme tussen burgers werd aangebracht: er bestonden grote verschillen tussen de sociale rechten van inwoners van het Europese deel van het koninkrijk en inwoners van de koloniën. Toen in 1957 de AOW werd ingevoerd als onderdeel van de groeiende Nederlandse verzorgingsstaat, golden de nieuw verkregen rechten niet voor Nederlanders die in Suriname woonden. Waar de oudedagsvoorziening in sommige opzichten heel vooruitstrevend en inclusief was – onder andere voor vrouwen die toen veelal niet werkten en geen eigen pensioen opbouwden – werden rijksgenoten in Suriname juist uitgesloten. Zij woonden wel degelijk in het koninkrijk, maar als het over de verzorgingsstaat ging, behoorden zij niet tot ‘het Rijk’ en hadden geen recht op AOW. De eenmalige uitkering zet dit koloniale onderscheid tussen burgers niet recht: nog steeds zullen Surinaams-Nederlandse ouderen maandelijks minder te besteden hebben en soms zelfs in armoede leven.

Lees ook deze brief: Dicht het Surinaamse AOW-gat

Ook is dit geen antwoord op de jarenlange oproepen van Surinaamse Nederlanders om het gat te repareren. Wat zij al meer dan dertig jaar vragen, is om de jaren van 1957 tot 1975 – toen Suriname deel was van het Koninkrijk – mee te tellen als jaren van ingezetenschap in Nederland, zodat over die periode AOW-rechten worden gerekend. De door de regering ingestelde Commissie Sylvester stelde vorig jaar voor hiertoe over te gaan en vroeg bovendien om een eenmalige tegemoetkoming voor de misgelopen AOW in het verleden. Dat laatste gebeurt nu gedeeltelijk, maar het AOW-gat blijft bestaan. Voor de wet blijft Suriname ‘gewoon’ buitenland.

Symbolisch onrecht

Een gemiste kans: reparatie zou een concrete manier zijn om invulling te geven aan de gemaakte excuses voor het koloniaal verleden. We leven in een tijd van hernieuwde aandacht voor de koloniale geschiedenis, waarin instituties en staatshoofden het verleden onder de loep nemen. Hier is een kans om de daad bij het woord te voegen, en met concreet beleid verbetering te brengen in het dagelijks leven van voormalig gekoloniseerde medeburgers. De eenmalige uitkering is een sympathieke handreiking, maar geen reparatie. Het verandert niets aan het symbolische onrecht dat hand in hand gaat met het materiële: het AOW-gat is een ontkenning van volwaardig en gelijkwaardig Nederlanderschap.

Is het onderwerp met deze eenmalige uitkering van tafel? De Nederlandse overheid kan en moet dit beter regelen. Naast de eenmalige vergoeding moet er een echte reparatie volgen, door te onderkennen dat Suriname voor 1975 geen ‘buitenland’ was, maar onderdeel van het Koninkrijk. Daarmee zou daadwerkelijk iets gedaan worden aan het onrecht dat ouderen ervaren. Dat moet snel gebeuren, want de leeftijd van de betrokkenen wordt steeds hoger. Er ligt nu een kans om het Nederlands burgerschap een stukje gelijkwaardiger te maken. Een kleine druppel wellicht, maar wel iets tastbaars om recht te zetten wat zo lang zo scheef is geweest.

Nieuwsbrief
NRC Economie

Krijg elke werkdag om 12 uur een persoonlijke selectie van het economische nieuws van de dag van een van onze redacteuren.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 9 mei 2023.